“ออกไปสูดโอโซนกันเถอะ” หรือ “เครื่องผลิตโอโซนฆ่าเชื้อโรค” พอได้ยินแบบนี้แล้วหลายๆคนคงรู้สึกว่าโอโซนช่างเป็นอากาศที่บริสุทธิ์จริงๆ แต่ในความเป็นจริงแล้วโอโซนเป็นได้ทั้งพระเอกและผู้ร้ายในเวลาเดียวกัน

โอโซน: หลังคาโลก
โอโซนคือโมเลกุลของออกซิเจน (O2) และอะตอมอิสระของออกซิเจน (O) โดยมีแสงแดดเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดปฎิกิริยา ซึ่งโอโซนในชั้นบรรยากาศที่อยู่สูงขึ้นไปจะคอยห่อหุ้มโลกและปกป้องเราจากรังสีต่างๆ จากดวงอาทิตย์โดยเฉพาะรังสียูวี ที่ป้องกันได้มากถึง 99% แบบไม่ต้องง้อครีมกันแดด ถ้าโลกของเราขาดหลังคาธรรมชาติอย่างโอโซนแล้วล่ะก็ เราคงจะไหม้เกรียมและเป็นมะเร็งผิวหนัง สิ่งมีชีวิตขนาดเล็กจะต้องสูญพันธุ์อย่างแน่นอน ในทางกลับกัน โอโซนระดับล่างในชั้นบรรยากาศที่เราอาศัยกลับกลายเป็นแก๊สพิษ เครื่องผลิตโอโซนจึงมีไว้ใช้ในการฆ่าเชื้อแบคทีเรียต่างๆ และคนเราก็ไม่ควรอยู่ในห้องขณะที่เปิดให้เครื่องทำงานเพราะอาจระคายเคืองต่อระบบหายใจ

เมื่อหลังคามีรูรั่ว
โอโซนเป็นโมเลกุลที่ทำปฎิกิริยาได้ดีกับคลอรีน ฟลูออรีน หรือโบรมีน โดยเฉพาะสาร CFC โดยโมเลกุลจะแตกตัวกลายเป็นออกซิเจน (O2) และทำให้หลังคาโลกเกิดรูโหว่ ซึ่งรูโอโซนขนาดใหญ่หรือ Ozone hole เกิดขึ้นที่ขั้วโลกใต้เนื่องจากกระแสลมพัดเอาคลอรีนมาสะสมที่ขั้วโลกใต้ ซึ่งทำปฎิกิริยากับโอโซน ประกอบกับอุณหภูมิที่หนาวเย็นทำให้เกิดการผลิตโอโซนได้น้อย

ซ่อมหลังคาแบบไม่ถาวร
ในเมื่อเรามีเครื่องผลิตโอโซน แล้วเราจะสามารถใช้เทคโนโลยีปัจจุบันซ่อมแซมส่วนที่เว้าแหว่งของโอโซนได้หรือไม่?

ในความเป็นจริงแล้วโอโซนไม่ใช่หลังคาที่ถาวร แต่เป็นชั้นบางๆ ที่เกิดจากปฎิกิริยาเคมีและพลังงานจากแสงอาทิตย์ ซึ่งมีการเกิดและการสลายตัวของโอโซนตลอดเวลา แม้ว่าเราจะสามารถผลิตโอโซนได้แต่ว่าเมื่อโอโซนเหล่านี้ทำปฎิกิริยากับสาร CFC ในชั้นบรรยากาศก็จะสลายตัวไปอย่างรวดเร็ว ดังนั้นแทนที่จะมาเติมหลังคาที่รั่วอยู่ เราควรช่วยกันลดปริมาณสารที่จะทำลายชั้นโอโซนต่างหาก เพื่อให้ธรรมชาติได้สร้างโอโซนและเยียวยาตัวเองต่อไป

วันโอโซนโลก
ในปี พ.ศ. 2528 นานาประเทศได้ร่วมกันจัดทำอนุสัญญาการป้องกันชั้นบรรยากาศโอโซน เรียกว่า ‘อนุสัญญาเวียนนา และพิธีสารว่าด้วยการเลิกใช้สารทำลายชั้นโอโซน’ และตกลงให้วันที่ 16 กันยายนของทุกปีเป็นวันโอโซนโลก เพื่อเรียกร้องให้มีการรักษาชั้นบรรยากาศบางๆ ที่สำคัญต่อทุกชีวิต

หลังจากพิธีสารครั้งนั้น สาร CFC จึงถูกห้ามในหลายผลิตภัณฑ์ แต่ก็ยังมีหลายอุตสาหกรรมที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ เช่น เครื่องทำความเย็น เครื่องปรับอากาศ หรือกระป๋องสเปรย์ เราจึงควรเลือกเครื่องปรับอากาศรุ่นใหม่ที่ปราศจากสาร CFC ทำความสะอาดเครื่องปรับอากาศอย่างสม่ำเสมอ และหลีกเลี่ยงการใช้กระป๋องสเปรย์ที่ไม่จำเป็น

แม้โอโซนจะฟังดูเป็นเรื่องไกลตัว แต่ความร้อนและรังสียูวีจากดวงอาทิตย์ทุกวันนี้คงเป็นเรื่องที่คุณเองก็สัมผัสได้

ภาพประกอบ: นวพรรณ อัศวสันตกุล